Alexandríuyfirlýsingin um upplýsingalæsi og símenntun
Prag yfirlýsingin um eflingu upplýsingalæsis í samfélaginu
Höfundalög http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1972073.html
FAIFE skýrsla um bókasöfn og vitsmunalegt frelsi á Íslandi http://www.ifla.org/faife/report/iceland.htm
Lög um almenningsbókasöfn http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1997036.html
Lög um Blindrabókasafn Íslands http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1982035.html
Lög um Bókasafnssjóð höfunda http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1997033.html
Lög um bókasafnsfræðinga
Lög um framhaldsskóla http://www.althingi.is/lagas/126a/1996080.html
Lög um grunnskóla http://www.althingi.is/lagas/126a/1995066.html
Lög um Landsbókasafn Íslands ? Háskólabókasafn http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1994071.html
Lög um skylduskil til safna http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1977043.html felld úr gildi 2002
Lög um Þjóðskjalasafn Íslands http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1985066.html
Reglugerð um Landsbókasafn-Háskólabókasafn http://www.reglugerd.is/interpro/dkm/WebGuard.nsf/key2/706-1998
Reglugerð um starfslið framhaldsskóla http://brunnur.stjr.is/mrn/logogregl.nsf/nrar/reglugerdir52001
Þjóðminjalög http://www.althingi.is/lagasofn/nuna/1989088.html felld úr gildi
Yfirlýsing IFLA um bókasöfn og vitsmunalegt frelsi http://www.ifla.org/faife/
Yfirlýsing Menningar og vísindastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Unesco) um Almenningsbókasöfn
Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn
Lög um bókasafnsfræðinga (Nr. 97/1984)
1. grein
Rétt til að kalla sig bókasafnsfræðing og starfa sem slíkur hér á landi hefur sá einn sem til þess hefur leyfi menntamálaráðherra.
2. grein
Leyfi samkvæmt 1. gr. má aðeins veita:
1.Þeim sem lokið hafa B.A.-prófi frá Háskóla Íslands með bókasafnsfræði sem aðalgrein (það er a.m.k. 60 einingar skv. núgildandi
reglugerð Háskóla Íslands, nr. 78/1979, eða 3 stig skv. eldri reglugerð).
2.Þeim sem tekið hafa lokapróf frá háskóla og a.m.k. 60 einingar í bókasafnsfræði við Háskóla Íslands.
3.Þeim sem lokið hafa hliðstæðu prófi erlendis sé námið viðurkennt sem slíkt af yfirvöldum þess lands þar sem námið er stundað.
4.Þeim sem tekið hafa lokapróf frá háskóla og framhaldsgráðu í bókasafnsfræði til viðbótar.
Áður en leyfi er veitt samkvæmt 3. og 4. lið skal leita umsagnar Félags bókasafnsfræðinga og fastra kennara í bókasafnsfræði við félagsvísindadeild Háskóla Íslands.
3. grein
Bókasafnsfræðingi ber að starfa samkvæmt lögum og reglugerðum um bókasöfn sem í gildi eru á hverjum tíma.
4. grein
Brot á lögum þessum varða sektum. Með mál út af brotum gegn lögunum skal farið að hætti opinberra mála.
5. grein
Menntamálaráðherra getur sett nánari ákvæði í reglugerð um framkvæmd laga þessara.
6. grein
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Stjórn Upplýsingar hvetur alla þá sem hafa til þess réttindi að sækja um leyfi til að kalla sig bókasafnsfræðing og óskar jafnframt eftir að lögverndun starfsheitisins sé virt og það ekki notað af öðrum en til þess hafa tilskilin réttindi.
Í athugun er að endurskoða lögin í takt við breyttar aðstæður, t.d. nýja reglugerð Háskólans, breyttar aðstæður í námsgreininni í háskólanum og stofnun nýs fagfélags.
Í takt við nýja tíma hefur einnig verið farið fram á breytingu á starfsheitinu í bókasafns- og upplýsingafræðingur.
Til þess að fá tilskilið leyfi til að kalla sig bókasafnsfræðing þarf að senda umsókn til menntamálaráðuneytis með afriti af prófskírteinum. Leyfisbréfið kostar kr. 5000.
Þeim sem eiga ósótt leyfisbréf hjá ráðuneytinu er bent á að snúa sér til Ásgerðar Kjartansdóttur á skjalasafni ráðuneytisins ([email protected]). Eru þeir eindregið hvattir til að sækja leyfisbréfin.
Stjórn Upplýsingar
Yfirlýsing Menningar- og vísindastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Unesco) um Almenningsbókasöfn
Grundvallargildi mannsins eru frelsi, velmegun og framfarir samfélags og einstaklinga. Þessum gildum verður aðeins náð ef velupplýstir borgarar nota lýðræðislegan rétt sinn og taka virkan þátt í samfélaginu. Virk þátttaka og þróun lýðræðis byggir á fullnægjandi menntun sem og frjálsum og ótakmörkuðum aðgangi að þekkingu, skoðunum, menningu og upplýsingum.
Almenningsbókasafn er hlið til þekkingar á hverjum stað. Það skapar frumskilyrði til ævimenntunar, sjálfstæðrar ákvarðanatöku og menningarþroska einstaklinga og þjóðfélagshópa.
Yfirlýsing þessi staðfestir trú UNESCO á almenningsbókasafni sem virku tæki til menntunar, menningar og upplýsinga og sem meginafli til að rækta frið og andlega velferð í hugum allra manna.
UNESCO hvetur því ríki og sveitarstjórnir til að styðja og taka virkan þátt í eflingu almenningsbókasafna.
Almenningsbókasafn
Almenningsbókasafnið er upplýsingamiðstöð á hverjum stað og veitir notendum sínum aðgang að alls kyns þekkingu og upplýsingum.
Þjónusta almenningsbókasafns er veitt á grundvelli jafnræðis og jafnrar aðstöðu allra manna án tillits til aldurs, kynþáttar, kynferðis, trúarbragða, þjóðernis, tungumáls eða félagslegrar stöðu. Sérstaka þjónustu og efni skal hafa á boðstólum fyrir þá sem ekki geta nýtt sér reglubundna þjónustu bókasafnsins af einhverjum orsökum, til dæmis minnihlutahópa, fatlaða og fólk á sjúkrastofnunum eða í fangelsum.
Allir aldurshópar skulu finna efni sem svarar þörfum þeirra. Safnkostur og þjónusta þurfa að taka til allra miðlunarforma og nútímatækni ekki síður en hefðbundinna gagna. Frumskilyrði er að safnkostur sé í háum gæðaflokki og henti aðstæðum á hverjum stað. Safnefni verður að endurspegla strauma og stefnur í þróun þjóðfélags og geyma jafnframt minningar um hugvit og ímyndunarafl mannsins.
Safnkostur og þjónusta eiga hvorki að lúta hugmyndafræðilegri, stjórnmálalegri eða trúarlegri ritskoðun né þrýstingi frá viðskiptalegum hagsmunaaðilum.
Markmið almenningsbókasafns
Eftirfarandi lykilmarkmið sem snerta upplýsingar, læsi, menntun og menningu skulu vera kjarninn í þjónustu almenningsbókasafna:
1. að örva og styrkja lestrarvenjur barna frá unga aldri;
2. að styðja einstaklingsmenntun og sjálfsnám svo og formlega menntun á öllum stigum;
3. að veita tækifæri til að þroska sköpunargleði einstaklingsins;
4. að örva ímyndunarafl og sköpunargleði barna og unglinga;
5. að efla vitund um menningararf, gildi lista, vísindaafreka og uppgötvana;
6. að veita aðgang að listviðburðum í öllum listgreinum;
7. að hvetja til umræðu um menningarleg tengsl og menningarlega fjölbreytni;
8. að stuðla að varðveislu frásagnarhefðar;
9. að tryggja aðgang almennings að hvers konar opinberum upplýsingum;
10. að veita fyrirtækjum, félögum og áhugahópum aðgang að viðunandi upplýsingaþjónustu;
11. að auðvelda nám á sviði upplýsinga- og tölvuleikni;
12. að styðja og taka þátt í starfsemi og dagskrárgerð til eflingar lestri fyrir alla aldurshópa og eiga frumkvæði að slíkri starfsemi ef þörf krefur.
Fjármögnun, lagasetning og samstarf
Í grundvallaratriðum á aðgangur að almenningsbókasöfnum að vera ókeypis.
Almenningsbókasafnið er rekið á ábyrgð sveitarfélags eða ríkis. Það skal styrkja með sérstakri lagasetningu og fjármagna með framlögum frá ríki eða sveitarfélögum. Það skal vera í kjarna hvers kyns langtímastefnu á sviði menningar, upplýsingaþjónustu, lestrarátaks og menntunar.
Bókasafnskerfi hvers lands skal skilgreina og efla með lagasetningu og stefnumörkun sem byggir á samþykktum samstarfsreglum til þess að tryggja samhæfingu og samvinnu bókasafna á landsvísu.
Almenningsbókasafnakerfi skal hanna í tengslum við landsbókasöfn, svæðisbókasöfn, rannsókna- og sérfræðibókasöfn svo og bókasöfn í grunnskólum, framhaldsskólum og háskólum.
Starfsemi og stjórnun
Móta skal skýra stefnu þar sem markmið, forgangsröð og þjónusta er skilgreind með þarfir sveitarfélags í huga. Almenningsbókasafn þarf að vera vandlega skipulagt og starfsemin að standast faglegar kröfur.
Tryggja þarf samvinnu við þá aðila sem máli skipta svo sem notendahópa og aðrar fagstéttir bæði innan sveitarfélags, landshluta, á landsvísu eða á alþjóðlegum vettvangi.
Allir íbúar sveitarfélags skulu eiga greiðan aðgang að almenningsbókasafni. Til þess að svo geti orðið þarf vel staðsettar bókasafnsbyggingar, góða lestrar- og námsaðstöðu, viðunandi tæknivæðingu og nægilega langan og hentugan opnunartíma til að mæta þörfum notenda. Jafnframt þarf að efla þjónustu við þá sem ekki komast til bókasafnsins.
Bókasafnaþjónustu þarf að laga að mismunandi þörfum samfélags hvort sem er í dreifbýli eða þéttbýli.
Bókavörður er virkur tengiliður milli lánþega og þekkingar. Fagþekking og næg endurmenntun bókavarða er ómissandi þáttur í því að tryggja viðunandi þjónustu.
Veita þarf virka þjónustu og skipulagða notendafræðslu til þess að notendur geti haft fullt gagn af öllu því sem almenningsbókasafnið hefur upp á að bjóða.
Framkvæmd yfirlýsingarinnar
Yfirvöld í hverju landi og hverju sveitarfélagi svo og bókasafnsnotendur um allan heim eru hér með hvattir til að framkvæma þau ákvæði sem lýst er í þessari yfirlýsingu.
Unesco Public Library Manifesto
endurskoðuð útgáfa 1994
Þýðing: Dr. Sigrún Klara Hannesdóttir
Skólasöfn fyrir alla í námi og kennslu
Stefnuyfirlýsing UNESCO/IFLA um skólasöfn
Skólasöfn miðla upplýsingum og hugmyndum sem eru undirstaða þess að ná góðum árangri í nútíma þjóðfélagi sem í auknum mæli byggist á upplýsingum og þekkingu. Á skólasöfnum tileinka nemendur sér námsleikni sem þeir búa að ævilangt og auðga ímyndunarafl sitt sem auðveldar þeim að lifa sem ábyrgir borgarar.
Hlutverk skólasafna
Skólasöfn bjóða upp á þjónustu við nám, bækur og heimildir sem gera öllum í skólasamfélaginu kleift að temja sér gagnrýna hugsun og vera virkir notendur upplýsinga á hvaða formi og á hvaða miðli sem er, ennfremur mynda skólasöfn tengsl við bókasafns- og upplýsingasamfélagið í heild sinni, í samræmi við grundvallaratriði í Yfirlýsingu Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO) um almenningsbókasöfn.
Starfsfólk bókasafna stuðlar að notkun bóka og annars upplýsingaefnis, frá skáldritum til fræðibóka, frá prentuðum gögnum til stafræns efnis, bæði á eigin safni og á öðrum söfnum. Safnkostur skólasafna er mikilvæg viðbót við kennslubækur, kennsluefni og kennsluaðferðir.
Það hefur verið sýnt fram á að þegar bókasafns- og upplýsingafræðingar og kennarar vinna saman, ná nemendur betri tökum á læsi, lestri, námi, verkefnum sem og upplýsinga- og samskiptatækni.
Allir í skólasamfélaginu verða að hafa jafnan aðgang að þjónustu skólasafna, án tillits til aldurs, kynþáttar, kynferðis, trúar, þjóðernis, tungumáls, starfs eða þjóðfélagsstöðu. Sértæk þjónusta og safngögn verða að vera fyrir hendi fyrir þá sem eru ófærir um að notfæra sér venjubundna þjónustu og hefðbundin gögn safna.
Aðgengi að þjónustu og safngögnum ætti að byggjast á Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna og ætti ekki að vera undirorpið neins konar hugmyndafræðilegri, stjórnmálalegri eða trúarlegri ritskoðun eða viðskiptaþvingunum.
Fjármögnun, lagasetning og samvinna
Skólasöfn eru frumskilyrði fyrir sérhverja langtíma stefnumörkun um læsi, menntun, aðgengi að upplýsingum sem og efnahagslega, félagslega og menningarlega þróun. Þar sem skólasöfn eru í verkahring sveitarfélaga, svæðisstjórna og ríkis verður að finna þeim stað í sértækum lögum og reglugerðum. Þau verða að hafa nægilegt og stöðugt fjármagn fyrir þjálfað starfsfólk, safnkost, tækni og aðstöðu. Aðgangur að skólasöfum á að vera ókeypis.
Skólasöfn ættu að vera hluti af bókasafns- og upplýsingakerfi sveitarfélags, svæðis og þjóðar.
Þar sem skólasöfn deila aðstöðu og/eða safnefni með öðrum safnategundum, svo sem almenningsbókasafni, verður að viðurkenna og taka tillit til sértækra markmiða skólasafnsins.
Markmið skólasafna
Skólasöfn eru óaðskiljanlegur hluti menntunarferlisins.
Eftirfarandi atriði eru grundvallaratriði í þróun læsis, upplýsingalæsis, kennslu, náms og menningar og eru kjarninn í þjónustu skólabókasafna:
* Að styðja við og bæta fræðslumarkmið eins og þau eru sett fram í stefnumörkun og námskrá skólans.
* Að þroska og halda við hjá börnum og unglingum ánægju af lestri og námi og notkun annarra bókasafna út í gegnum lífið.
* Að bjóða upp á tækifæri og reynslu við að skapa og nota upplýsingar til aukinnar þekkingar, til skilnings, hugmyndasköpunar og ánægju.
* Að styðja alla nemendur til námsleikni og við að þjálfa með sér færni við að meta og nota upplýsingar, án tillits til forms, stærðar og gerðar eða miðils, að meðtöldum skilningi á samskiptaleiðum innan samfélagsins.
* Að veita aðgang að heimildum í sveitarfélaginu, landinu og í alþjóðasamfélaginu, ennfremur tækifæri til að kynnast margvíslegum hugmyndum, reynslu og skoðunum.
* Að skipuleggja starfsemi sem stuðlar að menningarlegri og félagslegri meðvitund og skilningi.
* Að vinna með nemendum, kennurum, stjórnendum og foreldrum að því að ná fram markmiðum skólans.
* Að kunngera þá heildarhugmynd að vitsmunalegt frelsi og óheftur aðgangur að upplýsingum séu frumskilyrði fyrir virkum og ábyrgum ríkisborgararétti og þátttöku í lýðræðisríki.
* Að efla lestur og koma heimildum og þjónustu skólasafna á framfæri við skólasamfélagið í heild sinni og ennfremur út fyrir það.
Skólasafnið rækir ofangreinda starfsemi með því að marka og þróa stefnu og þjónustu, velja og afla heimilda, sjá fyrir efnislegu og vitsmunalegu aðgengi að viðeigandi heimildum upplýsinga, sjá fyrir aðstöðu til kennslu og ráða þjálfað starfsfólk.
Starfsfólk
Fagmenntaður skólasafnstjóri er sá starfsmaður sem ber ábyrgð á skipulagningu og stjórn skólasafnsins með aðstoð annarra starfsmanna safnsins og í samvinnu við aðra í skólasamfélaginu og í samstarfi við almenningsbókasöfn og aðrar stofnanir.
Hlutverk skólasafnstjóra getur verið mismunandi í samræmi við fjárhagslegt bolmagn, námsskrá og kennsluaðferðir skóla. Það fer einnig eftir fjárhagsstöðu og löggjöf hvers lands. Tiltekin þekkingarsvið eru ómissandi ef skólasafnstjórar eiga að geta þróað og starfrækt skilvirka þjónustu á skólasafni, þ.e. fjármála-, bókasafns- og upplýsingastjórnun svo og kennslufræði.
Í samfélagi þar sem tölvusamskipti aukast stöðugt, verða skólasafnstjórar að vera færir um að skipuleggja og kenna bæði kennurum og nemendum margs konar færni í meðferð upplýsinga. Þess vegna verður að gera skólasafnstjórum kleift að þróa stöðugt faglega færni.
Starfsemi og stjórnun
Til að tryggja skilvirka og gegnsæja starfsemi er nauðsynlegt:
* Að stefna um þjónustu skólasafns sé sett fram og markmið, forgangsröðun og þjónusta í tengslum við námskrá skólans skilgreind.
* Að skólasafnið sé skipulagt og rekið í samræmi við staðla á fagsviðinu.
* Að þjónustan sé aðgengileg öllum í skólasamfélaginu og starfrækt í samræmi við yfirvöld og í nánum tengslum við samfélagið.
* Að stuðla að því að safnið starfi í samvinnu við kennara, skólayfirvöld, stjórnendur, foreldra aðra bókasafns- og upplýsingafræðinga og aðra samfélagshópa.
Útfærsla stefnuyfirlýsingarinnar
Stjórnvöld, fyrir tilstilli þess fagráðuneytis sem fer með menntamál, eru hvött til að þróa stefnumörkun, áætlanir og reglugerðir til að útfæra meginatriði stefnuyfirlýsingarinnar.
Stefnuyfirlýsingunni ætti að dreifa til stofnana sem halda uppi grunnnámi og endurmenntun fyrir bókasafns- og upplýsingafræðinga sem og kennara.
Þeir sem taka ákvarðanir á landsmælikvarða og í sveitarstjórnum svo og bókasafnasamfélagið í heild sinni eru hér með hvött til að útfæra þá meginþætti sem settir eru fram í stefnuyfirlýsingunni.
Stefnuyfirlýsingin um skólasöfn (The School Library Manifesto) var tekin saman af IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions), Alþjóðlegum samtökum bókavarðafélaga og stofnana og staðfest af UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna á Aðalráðstefnu (General Conference) stofnunarinnar í nóvember 1999.
Þórdís T. Þórarinsdóttir þýddi ©2002
Upplýsing ? Félag bókasafns- og upplýsingafræða – http://www.bokis.is
Menntamálaráðuneytið styrkti útgáfu stefnuyfirlýsingarinnar á íslensku